Λ ο ρ έ ν τ ζ ο ς Μ α β ί λ η ς
« Κ α λ λ ι π ά τ ε ι ρ α »
Τ ο σ ο ν έ τ ο
Με βάση τα χαρακτηριστικά του ποιήματος του Μαβίλη θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως σονέτο ένα δεκατετράστιχο λυρικό ποίημα που αποτελείται από δύο τετράστιχες και από δύο τρίστιχες στροφές, γραμμένες σε ιαμβικό ενδεκασύλλαβο στίχο.
Οι στίχοι ομοιοκαταληκτούν ως εξής:
α) Πρώτη στροφή: μπήκες-ολυμπιονίκες, αρχαία-Ευκλέα (σταυρωτή αββα) β) Δεύτερη στροφή: Ελλανοδίκες-αντρίκιες, ωραία-Ηρακλέα (σταυρωτή αββα)
γ) Τρίτη στροφή: όμοια-προνόμια, φαντάζει-δοξάζει (πλεκτή γδγ) δ) Τέταρτη στροφή: μαρμάρου-Πινδάρου ( ζευγαρωτή δεε)
Α ν α π α ρ ά σ τ α σ η τ ο υ ι σ τ ο ρ ι κ ο ύ π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ο ύ
Στην αρχαία Ήλιδα οι Ελλανοδίκες ήταν υπεύθυνοι για τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων και κριτές.
Θορυβημένοι από την παρουσία μιας γυναίκας στον αγωνιστικό χώρο, απευθύνονται στην Καλλιπάτειρα, γυναίκα αριστοκρατικής καταγωγής από τη Ρόδο, και τη ρωτούν πώς τόλμησε να περιφρονήσει τους απαρά βατους εθιμικούς και πολιτειακούς νόμους που απαγόρευαν στις γυναίκες να παρακολουθήσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες (η παράβασή των νόμων τιμωρείτο ακόμα και με θανάτωση). Στα χρόνια, της Καλλιπάτειρας, οι γυναίκες αποκλείονταν από την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων. Ούτε να τους παρακολουθούσαν μπορούσαν και αυτό υπενθυμίζει ο Λορέντζος Μαβίλης, έχοντας τοποθετήσει εμφατικά τις λέξεις «γυναίκα» και «αρχαία» στην αρχή και στο τέλος του στί χου του. Οι αυστηροί κριτές με κόπο συγκρατούν την οργή τους, αλλά και το θαυμασμό που νιώθουν για την περήφανη γυναίκα. Θέλουν να είναι αυστηροί μαζί της, της συμπεριφέρονται, όμως, με το σεβασμό που ταιριάζει στην ευγενική της καταγωγή («Αρχόντισσα»).Η απάντηση της Κ α λ λ ι π ά τ ε ι ρ ας
Ενότητα 2η στ. 3-14
Στην ερώτηση των Ελλανοδικών η Καλλιπάτειρα απαντά με περηφάνεια, αυστηρότητα και ευ- γένεια, υπενθυμίζοντας και απαριθμώντας τα μέλη της ένδοξης γενιάς της που δοξάστηκαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η απαρίθμηση αρχίζει σιγά και αναλυτικά, ξεκινώντας από το μακρυνότερο συγγενή της («εν’ ανίψι τον Ευκλέα) και καταλήγοντας στο γιο και τον πατέρα της (κλιμάκωση). Η τε λευταία λέξη «Ολυμπιονίκες» υπενθυμίζει στους Ελλανοδίκες αυτή την τιμημένη γενιά. Στη συνέχεια, υποβάλλει με σεμνότητα και αξιοπρέπεια το αίτημά της («να με αφήσετε, πρέπει …») να της επιτρέψουν να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες, να της παραχωρήσουν με άλλα λόγια την εξαίρεση στον κανόνα των Αγώνων. α) Θέλει να καμαρώσει τους συγγενείς της μέσα στο στίβο, πανηγυρίζοντας μαζί τους τις νίκες τους. Το επιχείρημα είναι αδιαμφισβήτητο, γιατί βάσει των αρχείων των Αγώνων που έχουν συσταθεί α πό τις ιστορικές πηγές η Καλλιπάτειρα ήταν η κόρη του δοξασμένου πολλές φορές Ολυμπιονίκη Διαγόρα και αδελφή τριών Ολυμπιονικών. Σ’ εκείνη την Ολυμπιάδα είχε συνοδεύσει το γιο της Πεισίρο δο, θέλοντας να τον δει να νικά. Επομένως η ιστορική πραγματικότητα τεκμηριώνει το επιχείρημα. β) Επιθυμεί να δει τις «θιαμαστές ψυχές αντρίκιες» «μές στα ωραία κορμιά» να παλεύουν και να αγωνίζονται για την υπέρτατη δόξα και τιμή, τον κότινο (ένα κλαδί αγριελιάς). Στο επιχείρημα αυ τό διακρίνουμε το αρχαίο ελληνικό ιδανικό «νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεῖ». Μέσα από τους αγώνες διαμορφωνόταν και αναδεικνυόταν το ηθικό ανάστημα των αθλητών, των μελλοντικών καλῶν κἀγα θῶν πολιτών.
Τέλος, καταλήγει στην υπενθύμιση της ιδιαιτερότητάς της («με τις άλλες γυναίκες δεν είμ’ όμοια») και τονίζει το δικαίωμά της να παραβεί το νόμο. Όταν μια γενιά είναι τόσο ξεχωριστά λαμπρή και τι- μημένη, που τη δόξα της τη διαλαλεί ο ύμνος του Πινδάρου «γραμμένος με μάλαμα», έχει δικαίωμα να της γίνει κάποια παραχώρηση από την πλευρά του κανόνα των Αγώνων. Άλλωστε, αυτός που θα τολμήσει να προσβάλει τη μητέρα και τη στενή συγγενή τόσων Ολυμπιονικών, προσβάλλει και αμφι- σβητεί το κύρος και τη λαμπρότητα των Αγώνων.
Η γενιά της Καλλιπάτειρας τιμούσε με σπουδαίο τρόπο τους νικητές των Ολυμπιακών Αγώ νων. Ένα από τα πιο συνηθισμένα έπαθλα που τους δινόταν ήταν στεφάνια αγριελιάς, οι κότινοι ή μάλλινες ταινίες που έδεναν στο μέτωπο. Ακόμη, λόγω του ηρωισμού τους, οι αθλητές προβάλλο νταν ως ιστορικά πρόσωπα, απεικονίζονταν στους δημόσιους χώρους και τους υμνούσαν μεγάλοι ποιητές, όπως ο Σιμωνίδης, ο Βακχυλίδης και ο σπουδαίος Πίνδαρος. Εντυπωσιακή ήταν η είσοδός τους στην πατρίδα όπου και γινόταν εορταστικό δείπνο προς τιμήν τους. Ακόμη, οι Ολυμπιονίκες είχαν
την τιμή να μάχονται δίπλα στο βασιλιά, καθώς και να λατρεύονται σαν ήρωες μετά το θάνατό τους. Τέλος, η πιο σημαντική τιμή τους ήταν η τοποθέτηση του αγάλματός τους στην ιερή Άλτη και ο επινί κιος ύμνος. Τους επινίκιους ύμνους του Πινδάρου, τους Ολυμπιόνικους, έχει στο νου του ο Μαβίλης, όταν γρά φει το σονέτο αυτό, εμπνευσμένο από το ιστορικό ανέκδοτο της αρχαιότητας. Στο μεγαλύτερο μέρος του σονέτου, που έχει μορφή διαλόγου, ο ποιητής εκθέτει τα επιχειρήματα με τα οποία η Καλλιπάτειρα προσπαθεί να πείσει τους Ελλανοδίκες να της επιτρέψουν να παρακολουθήσει τους αγώνες. Το σονέτο λειτουργεί, έτσι, σαν έμμεσος ύμνος στη φήμη και το κύρος των Ολυμπιακών Αγώνων αλ- λά και στην ιερή δύναμη της ποίησης που εξασφαλίζει την υστεροφημία στους ανώτερους και με ευγενική θέληση ανθρώπους, σύμφωνα με τις επινίκιες ωδές του Πινδάρου. Στα θριαμβευτικά λό για της Καλλιπάτειρας εκφράζεται ο ιδανισμός της τέχνης, δηλαδή η πίστη ότι η τέχνη είναι ένα υψη λό ιδανικό στο οποίο ο καλλιτέχνης πρέπει να αφοσιώνεται ολόψυχα.
Γ λ ώ σ σ α - Ύ φ ο ς
Το ύφος του ποιήματος είναι σοβαρό, υμνητικό, εγκωμιαστικό, υψηλό, επειδή αναφέρεται στους Ολυμπιακούς Αγώνες, τη λαμπρότητα των οποίων υμνεί.Η γλώσσα είναι πλούσια και εκφραστική δημοτική με αρκετούς τύπους του επτανησιακού ιδιώματος (εδώθε, αγρίλι, θαμιαστά, μάλαμα). Αρκετά είναι και τα εκφραστικά μέσα όπως μεταφο- ρές (ύμνος χρυσός), ασύνδετο σχήμα (-Έχω έν’ ανίψι, τον Ευκλέα, τρί’ αδέρφια, γιο πατέρα ολυμπιο νίκες), υπερβολές (με μάλαμα γραμμένο το δοξάζει). Οι εικόνες στο ποίημα είναι λιγοστές (2η, 4η στροφή), όπως ταιριάζει σε ένα ποίημα ιδεών και στοχασμού. Παρατηρείται, ακόμη, το φαινόμενο του διασκελισμού: το νόημα ενός στίχου ολοκληρώνεται στον παρακάτω (2-3, 6-7).
Π α ρ ά λ λ η λ ο κ ε ί μ ε ν ο
Αρχαίο Πνεύμ’ αθάνατον,
αγνέ πατέρα του ωραίου,
του μεγάλου και τ’ αληθινού,
κατέβα, φανερώσου κι άστραψ’ εδώ πέρα
στη δόξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού.
Στο δρόμο και στο πάλεμα και στο λιθάρι,
στων ευγενών Αγώνων λάμψε την ορμή,
και με τ’ αμάραντο στεφάνωσε κλωνάρι
και σιδερένιο πλάσε κι άξιο το κορμί.
Κάμποι, βουνά και πέλαγα φέγγουν μαζί σου
σαν ένας λευκοπόρφυρος μέγας ναός,
και τρέχει στο ναό εδώ προσκυνητής σου,
Αρχαίο Πνεύμ’ αθάνατο, κάθε λαός.
Κ. Παλαμάς, Άπαντα, τόμ. 3, Μπίρης
Στο ποίημα του Λορέντζου Μαβίλη η Καλλιπάτειρα εκθέτει μέσα από το διάλογο με τους Ελ- λανοδίκες τα επιχειρήματά της με τα οποία προσπαθεί να τους πείσει να της επιτρέψουν να παρακο- λουθήσει το εξαιρετικής σημασίας γεγονός της αρχαιότητας, τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Στον Ολυμπιακό Ύμνο ο Κωστής Παλαμάς μέσα από μια επίκληση στο πνεύμα της αρχαίας Ελλάδας συνδέει με θαυμαστό τρόπο το παρελθόν με το παρόν των Αγώνων και εξυμνεί το διαχρονι κό μήνυμα της άμιλλας και της συμμετοχής στους «ευγενείς» Ολυμπιακούς αγώνες, όπου οι αθλη- τές όλης της οικουμένης συνυπάρχουν ειρηνικά και συναγωνίζονται.
https://youtu.be/xvoStsxWs7E
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου